БИПОЛЯРНОЕ АФФЕКТИВНОЕ РАССТРОЙСТВО И КЛИНИЧЕСКАЯ ДЕПРЕССИЯ: СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ РОЛИ СЕРОТОНИНЕРГИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ В ПАТОГЕНЕЗЕ И КОРРЕКЦИИ

Обложка

Цитировать

Полный текст

Открытый доступ Открытый доступ
Доступ закрыт Доступ предоставлен
Доступ закрыт Только для подписчиков

Аннотация

Поиск потенциальных биомаркеров для облегчения дифференциальной диагностики и повышения ее точности – одна из первоочередных задач современной психиатрии. В реальной клинической практике отличить биполярное аффективное расстройство (БАР) от униполярной (клинической) депрессии зачастую является сложной задачей. Существует большое количество моделей животных, воссоздающих депрессивно-подобное поведение, при этом исследование механизмов патогенеза БАР осложняется практически полным отсутствием экспериментальных моделей, адекватно имитирующих как маниакальную, так и депрессивную фазы этого расстройства. На сегодняшний день не вызывает сомнений вовлеченность серотониновой (5-НТ) системы в патофизиологию как униполярной, так и биполярной депрессий. Схожесть клинической картины депрессивной фазы БАР и униполярной депрессии предполагает общие механизмы, тогда как наличие маниакальной фазы БАР, напротив, подразумевает противоположные изменения, в том числе в уровне трансдукции центрального 5-НТ-сигнала. Однако на фоне достаточной изученности роли 5-НТ-системы в патогенезе клинической депрессии и успешной ее коррекции с помощью селективных ингибиторов обратного захвата серотонина (СИОЗС) значимость ее вовлеченности в процессы манифестации БАР остается дискуссионным вопросом. Цель данного обзора – сравнение патогенеза уни- и биполярной депрессий (с учетом депрессивной и маниакальной фаз) при оценке разнообразия их экспериментальных моделей, а также анализ вклада ключевых элементов 5-НТ-системы (5-НТ, его предшественники и основные метаболиты, 5-НТ1А-ауторецептор, транспортер 5-НТТ) в патофизиологию расстройств.

Об авторах

П. Д Правикова

Институт цитологии и генетики СО РАН

Email: pollypravi@yandex.ru
Новосибирск, Россия

В. С Науменко

Институт цитологии и генетики СО РАН

Новосибирск, Россия

Список литературы

  1. American Psychiatric Association // Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 5th edition (DSM–5). Washington, DC: Author. 2013.
  2. Swartz H.A., Suppes T. // Focus (Am Psychiatr Publ). 2023. V. 21. № 4. P. 354–362. https://doi.org/10.1176/appi.focus.20230015
  3. Sakurai H., Nakashima M., Tsuboi T., Baba K., Nosaka T., Watanabe K., Kawakami K. // Neuropsychopharmacol. Rep. 2024. https://doi.org/10.1002/npr2.12457
  4. Van Meter A.R., Youngstrom E.A., Findling R.L. // Clin. Psychol. Rev. 2012. V. 32. № 4. P. 229–243. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2012.02.001
  5. McGrath J.J., Lim C.C.W., Plana-Ripoll O., et al. // Epidemiol. Psychiatr. Sci. 2020. V. 29. P.153. https://doi.org/10.1017/S2045796020000633
  6. Гиленко М.В., Вандыш-Бубко В.В. // Российский психиатрический журнал. 2011. № 4. С. 73–78.
  7. Almeida O.P., Draper B., Pirkis J., Snowdon J., Lautenschlager N.T., Byrne G., Sim M., Stocks N., Kerse N., Flicker L., Pfaff J.J. // Int. Psychogeriatr. 2012. V. 24. № 10. P. 1622–32. https://doi.org/10.1017/S104161021200107X
  8. Riglin L., Leppert B., Dardani C., Thapar A.K., Rice F., O’Donovan M.C., Davey Smith G., Stergiakouli E., Tilling K., Thapar A. // Psychol. Med. 2021. V. 51. № 11. P. 1890–1897. https://doi.org/10.1017/S0033291720000665
  9. Wongpakaran N., Wongpakaran T., Boonyanaruthee V., Pinyopornpanish M., Intaprasert S. // Neuropsychiatr. Dis. Treat. 2015. V. 11. P.1091–1096. https://doi.org/10.2147/NDT.S82884
  10. Gold S.M., Kohler-Forsberg O., Moss-Morris R., Mehnert A., Miranda J.J., Bullinger M., Steptoe A., Whooley M.A., Otte C. // Nat. Rev. Dis. Primers. 2020. V. 6. № 1. P. 69. https://doi.org/10.1038/s41572-020-0200-2
  11. Mitchell J. D., Brown E.S., Rush A.J. // J. Affect. Disord. 2007. V. 102. № 1–3. P. 281–7. https://doi.org/10.1016/j.jad.2007.01.005
  12. Tomasik J., Harrison S.J., Rustogi N., Olmert T., Barton-Owen G., Han S.Y.S., Cooper J.D., Eljasz P., Farrag L.P., Friend L.V., Bell E., Cowell D., Bahn S. // JAMA. Psychiatry. 2024. V. 81. № 1. P. 101–106. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2023.4096
  13. Gram L. // N Engl J Med. 1994. V. 331. № 20. P. 1354–61. https://doi.org/10.1056/NEJM199411173312008
  14. Sigitova E., Fisar Z., Hroudova J., Cikankova T., Raboch J. // Psychiatry. Clin. Neurosci. 2017. V. 71. P. 77–103. https://doi.org/10.1111/pcn.12476
  15. Valenti M., Pacchiarotti I., Rosa A.R., Bonnin C.M., Popovic D., Nivoli A.M., Murru A., Grande I., Colom F., Vieta E. // Bipolar. Disord. 2011. V. 13. № 2. P. 145–54. https://doi.org/10.1111/j.1399-5618.2011.00908.x
  16. Lanza di Scalea T., Pearlstein T. // Med. Clin. North. Am. 2019. V. 103. № 4. P. 613–628. https://doi.org/10.1016/j.mcna.2019.02.007
  17. Carlson K., Mughal S., Azhar Y., Siddiqui W. // Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. 2024.
  18. Jardine R., Martin N.G., Henderson A.S. // Genet. Epidemiol. 1984. V. 1. № 2. P. 89–107. https://doi.org/10.1002/gepi.1370010202
  19. Kendler K.S., Ohlsson H., Lichtenstein P., Sundquist J., Sundquist K. // Am. J. Psychiatry. 2018. V. 175. № 11. P. 1137–1144. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2018.17111251
  20. Kendall K.M., Van Assche E., Andlauer T.F.M., Choi K.W., Luykx J.J., Schulte E.C., Lu Y. // Psychol. Med. 2021. V. 51. № 13. P. 2217–2230. https://doi.org/10.1017/S0033291721000441
  21. Flint J. // Mol. Psychiatry. 2023. V. 28. № 6. P. 2254–2265. https://doi.org/10.1038/s41380-023-01957-9
  22. McIntosh A.M., Sullivan P.F., Lewis C.M. // Neuron. 2019. V. 102. № 1. P. 91–103. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2019.03.022
  23. Duncan L.E., Keller M.C. // Am. J. Psychiatry. 2011. V. 168. № 10. P. 1041–1049. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2011.11020191
  24. Border R., Johnson E.C., Evans L.M., Smolen A., Berley N., Sullivan P. F., Keller M. C. // Am. J. Psychiatry. 2019. V. 176. № 5. P. 376–387. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2018.18070881
  25. Caspi A., Sugden K., Moffitt T.E., Taylor A., Craig I.W., Harrington H., McClay J., Mill J., Martin J., Braithwaite A., Poulton R. // Science (New York, N.Y.). 2003. V. 301. № 5631. P. 386–389. https://doi.org/10.1126/science.1083968
  26. Peyrot W.J., Milaneschi Y., Abdellaoui A., Sullivan P.F., Hottenga J.J., Boomsma, D.I., Penninx B.W. // Br. J. Psychiatry. 2014. V. 205. № 2. P. 113–119. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.113.143081
  27. Mullins N., Power R.A., Fisher H.L., Hanscombe K.B., Euesden J., Iniesta R., Levinson D.F., Weissman M.M., Potash J.B., Shi J., Uher R., Cohen-Woods S., Rivera M., Jones L., Jones I., Craddock N., Owen M.J., Korszun A., Craig I.W., Farmer A. E., Lewis C.M. // Psychol. Med. 2016. V. 46. № 4. P. 759–770. https://doi.org/10.1017/S0033291715002172
  28. Peyrot W.J., Van der Auwera S., Milaneschi Y., Dolan C.V., Madden P.A.F., Sullivan P.F., Strohmaier J., Ripke S., Rietschel M., Nivard M.G., Mullins N., Montgomery G.W., Henders A.K., Heat A.C., Fisher H.L., Dunn E.C., Byrne E.M., Air T.A., Major Depressive Disorder Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium, Baune, B.T., … Penninx B.W.J. H. // Biol. Psychiatry. 2018. V. 84. № 2. P. 138–147. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2017.09.009
  29. Smoller J.W., Finn C.T. // Am. J. Med. Genet. 2003. V. 123. P. 48–58. https://doi.org/10.1002/ajmg.c.20013
  30. Gordovez F.J.A., McMahon F.J. // Mol. Psychiatry. 2020. V. 25. № 3. P. 544–559. https://doi.org/10.1038/s41380-019-0634-7
  31. Mullins N., Forstner A.J., O’Connell K.S., Coombes B., Coleman J.R.I., Qiao Z., Als T.D., Bigdeli T.B., Borte S., Bryois J., Charney A.W., Drange O.K., Gandal M.J., Hagenaars S.P., Ikeda M., Kamitaki N., Kim M., Krebs K., Panagiotaropoulou G., Schilder B.M., … Andreassen O.A. // Nat. Genet. 2021. V. 53. № 6. P. 817–829. https://doi.org/10.1038/s41588-021-00857-4
  32. Neves F.S., Malloy-Diniz L.F., Romano-Silva M.A., Aguiar G.C., de Matos L.O., Correa H. // J. Affect. Disord. 2010. V. 125. № 1–3. P. 98–102. https://doi.org/10.1016/j.jad.2009.12.026
  33. Boscutti A., Pigoni A., Delvecchio G., Lazzaretti M., Mandolini G.M., Girardi P., Ferro A., Sala M., Abbiati V., Cappucciati M., Bellani M., Perlini C., Rossetti M.G., Balestrieri M., Damante G., Bonivento C., Rossi R., Finos L., Serretti A., Brambilla P., … The Gecobip Grou // Genes (Basel). 2022. V. 13. № 3. P. 482. https://doi.org/10.3390/genes13030482
  34. Robinson N., Bergen S.E. // Front. Genet. 2021. V. 12. P. 686666. https://doi.org/10.3389/fgene.2021.686666
  35. Misiak B., Stramecki F., Gawęda Ł., Prochwicz K., Sąsiadek M.M., Moustafa A. A., Frydecka D. // Mol. Neurobiol. 2018. V. 55. № 6. P. 5075–5100. https://doi.org/10.1007/s12035-017-0708-y
  36. Craddock N., Sklar P. // Lancet. 2013. V. 381. № 9878. P. 1654–1662. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)60855-7
  37. Rice J., Cloninger C.R., Reich T. // Am. J. Hum. Genet. 1978. V. 30. P. 618–43.
  38. Yapıcı Eser H., Taşkıran A.S., Ertınmaz B., Mutluer T., Kılıc O., Ozcan Morey A., Necef I., Yalcınay İnan M., Ongur D. // Acta. Psychiatr. Scand. 2020. V. 141. P. 327–339. https://doi.org/10.1111/acps.13146
  39. Schiweck C., Arteaga-Henriquez G., Aichholzer M., Edwin Thanarajah S., Vargas-Caceres S., Matura S., Grimm O., Haavik J., Kittel-Schneider S., Ramos-Quiroga J.A., Faraone S.V., Reif A. // Neurosci. Biobehav. Rev. 2021. V. 124. P. 100–123. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2021.01.017
  40. Preuss U.W., Schaefer M., Born C., Grunze H. // Medicina (Kaunas). 2021. V. 57. № 11. P. 1256. https://doi.org/10.3390/medicina57111256
  41. Riglin L., Leppert B., Dardani C., Thapar A.K., Rice F., O’Donovan M.C., Davey Smith G., Stergiakouli E., Tilling K., Thapar A. // Psychol. Med. 2021. V. 51. № 11. P. 1890–1897. https://doi.org/10.1017/S0033291720000665
  42. Cloninger C.R., Svrakic D.M., Lester N.C., Lecic-Tosevski D., Koldobsky N., Botbol M. // Cham: Springer International Publishing. 2017. P. 427–444.
  43. Arnaud A.M., Brister T.S., Duckworth K., Foxworth P., Fulwider T., Suthoff E.D., Werneburg B., Aleksanderek I., Reinhart M.L. // J. Clin. Psychiatry. 2022. V. 83. № 6. 21r14328. https://doi.org/10.4088/JCP.21r14328
  44. Baranova A., Liu D., Chandhoke V., Cao H., Zhang F. // Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry. 2025. V. 137. P. 111258. https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2025.111258
  45. Kessler R.C. // Annu Rev Psychol. 2002. V. 48. P. 191–214. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.48.1.191
  46. Becker M., Pinhasov A., Ornoy A. // Diagnostics (Basel). 2021. V. 11. № 1. P. 123. https://doi.org/10.3390/diagnostics11010123
  47. Belzung C., Willner P., Philippot P. // Curr. Opin. Neurobiol. 2015. V. 30. P. 24–30. https://doi.org/10.1016/j.conb.2014.08.013
  48. Planchez B., Surget A., Belzung C. // J. Neural. Transm (Vienna). 2019. V. 126. № 11. P. 1383–1408. https://doi.org/10.1007/s00702-019-02084-y
  49. Базовкина Д.В., Куликов А.В., Кондаурова Е.М., Попова Н.К. // Ген. 2005. Т. 41. С. 1222‒1228.
  50. Kulikov A.V., Bazovkina D.V., Kondaurova E.M., Popova N.K. // Genes. Brain. Behav. 2008. V. 7. № 4. P. 506–512. https://doi.org/10.1111/j.1601-183X.2008.00387.x
  51. Колпаков В.Г. Куликов А.В., Алехина Т.А., Чугуй В.Ф., Петренко О.И., Барыкина Н.Н. // Ген. 2004. Т. 40. № 6. С. 827–834.
  52. Ryazanova M.A., Plekanchuk V.S., Prokudina O.I., Makovka Y.V., Alekhina T.A., Redina O.E., Markel A.L. // Biomedicines. 2023. V. 11. № 7. P.1814. https://doi.org/10.3390/biomedicines11071814
  53. Beyer D.K.E., Freund N. // Int. J. Bipolar. Disord. 2017. V. 5. № 1. P. 35. https://doi.org/10.1186/s40345-017-0104-6
  54. Mukherjee S., Coque L., Cao J-L., Kumar J., Chakravarty S., Asaithamby A., Graham A., Gordon E., Enwright J.F. 3rd, DiLeone R.J., Birnbaum S.G., Cooper D.C., McClung C.A. // Biol. Psychiatry. 2010. V. 68. № 6. P. 503–511. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2010.04.031
  55. Benedetti F., Fresi F., Maccioni P., Smeraldi E. // Behav. Brain. Res. 2008. V. 187. № 2. P. 221–227. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2007.09.012
  56. Abulseoud O.A., Gawad N.A., Mohamed K., Vadnie C., Camsari U.M., Karpyak V., Frye M.A., Choi D.S. // Transl. Psychiatry. 2015. V. 5. № 3. e534. https://doi.org/10.1038/tp.2015.30
  57. Young J.W., Goey A.K.L., Minassian A., Perry W., Paulus M.P., Geyer M.A. // Pharmacol. Biochem. Behav. 2010. V. 96. № 1. P. 7–15. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2010.03.014
  58. Fries G.R., Valvassori S.S., Bock H., Stertz L., da Silva Magalhгes P.V., Mariot E., Varela R.B., Kauer-Sant’Anna M., Quevedo J., Kapczinski F., Saraiva-Pereira M.L. // J. Psychiatr. Res. 2015. V. 68. P. 329–36. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2015.05.006
  59. Durand C.M., Betancur C., Boeckers T.M., Bockmann J., Chaste P., Fauchereau, F., Nygren G., Rastam M., Gillberg I.C., Anckarsater H., Sponheim E., Goubran-Botros H., Delorme R., Chabane N., Mouren-Simeoni M.C., de Mas, P., Bieth E., Roge B., Heron D., Burglen L., … Bourgeron T. // Nat. Genet. 2007. V. 39. № 1. P. 25–27. https://doi.org/10.1038/ng1933
  60. Failla P., Romano C., Alberti A., Vasta A., Buono S., Castiglia L., Luciano D., Di Benedetto D., Fichera M., Galesi O. // Clin. Genet. 2007. V. 71. № 6. P. 599–601. https://doi.org/10.1111/j.1399-0004.2007.00819.x
  61. Han K., Holder J.L., Jr Schaaf C.P., Lu H., Chen H., Kang H., Tang J., Wu Z., Hao S., Cheung S.W., Yu P., Sun H., Breman A.M., Patel A., Lu H.C., Zoghbi H.Y. // Nature. 2013. V. 503. № 7474. P. 72–77. https://doi.org/10.1038/nature12630
  62. Ferreira M.A., O’Donovan M.C., Meng Y.A., Jones I.R., Ruderfer D.M., Jones L., Fan J., Kirov G., Perlis R.H., Green E.K., Smoller J.W., Grozeva D., Stone J., Nikolov I., Chambert K., Hamshere M.L., Nimgaonkar V.L., Moskvina V., Thase M.E., Caesar S., … Wellcome Trust Case Control Consortium // Nat. Genet. 2008. V. 40. № 9. P. 1056–1058. https://doi.org/10.1038/ng.209
  63. Muhleisen T.W., Leber M., Schulze T.G., et al. // Nat. Commun. 2014. V. 5. P. 3339. https://doi.org/10.1038/ncomms4339
  64. Leussis M.P., Berry-Scott E.M., Saito M, et al. // Biol. Psychiatry. 2013. V. 73. № 7. P. 683–690. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2012.10.016
  65. Duman R.S., Monteggia L.M. // Biol. Psychiatry. 2006. V. 59. № 12. P. 1116–27. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2006.02.013
  66. Fatima M., Srivastav S., Mondal A.C. // Int. J. Dev. Neurosci. 2017. V. 4. № 60. P. 1–7. https://doi.org/10.1016/j.ijdevneu.2017.04.001
  67. Mullins N., Forstner A.J., O’Connell K.S., Coombes B., Coleman J.R.I., Qiao Z., et al. // Nat. Genet. 2021. V. 53. P. 817–29. https://doi.org/10.1038/s41588-021-00857-4
  68. Yamamoto H., Lee-Okada H.C., Ikeda M., Nakamura T., Saito T., Takata A., Yokomizo T., Iwata N., Kato T., Kasahara T. // Mol. Psychiatry. 2023. V. 28. № 7. P. 2848–2856. https://doi.org/10.1038/s41380-023-01988-2
  69. Nestler E.J., Hyman S.E. // Nat. Neurosci. 2010. V. 13. № 10. P. 1161–1169. https://doi.org/10.1038/nn.2647
  70. Hasler G. // World. Psychiatry. 2010. V. 9. № 3. P. 155–161. https://doi.org/10.1002/j.2051-5545.2010.tb00298.x
  71. Correia A.S., Cardoso A., Vale N. // Antioxidants (Basel). 2023. V. 12. № 2. P. 470. https://doi.org/10.3390/antiox12020470
  72. Pariante C.M., Lightman S.L. // Trends. Neurosci. 2008. V. 31. № 9. P. 464–468. https://doi.org/10.1016/j.tins.2008.06.006
  73. Hirschfeld R.M. // J. Clin. Psychiatry. 2000. V. 61. P. 4–6.
  74. Castren E., Voikar V., Rantamaki T. // Curr. Opin. Pharmacol. 2007. V. 7. № 1. P. 18–21. https://doi.org/10.1016/j.coph.2006.08.009
  75. Maes M., Yirmyia R., Noraberg J., Brene S., Hibbeln J., Perini G., Kubera M., Bob P., Lerer B., Maj M. // Metab. Brain. Dis. 2009. V. 24. № 1. P. 27–53. https://doi.org/10.1007/s11011-008-9118-1
  76. Troubat R., Barone P., Leman S., Desmidt T., Cressant A., Atanasova B., Brizard B., El Hage W., Surget A., Belzung C., Camus V. // Eur. J. Neurosci. 2021. V. 53. № 1. P. 151–171. https://doi.org/10.1111/ejn.14720
  77. Sanacora G., Treccani G., Popoli M. // Neuropharmacology. 2012. V. 62. № 1. P. 63–77. https://doi.org/10.1016/j.neuropharm.2011.07.036
  78. Germain A., Kupfer D.J. // Hum. Psychopharmacol. 2008. V. 23. № 7. P. 571–585. https://doi.org/10.1002/hup.964
  79. Coppen A. // Br. J. Psychiatry. 1967. V. 113. P. 1237–1264. https://doi.org/10.1192/bjp.113.504.1237
  80. Mann J.J., Arango V., Marzuk P.M., Theccanat S.,
  81. Reis D.J. // Br. J. Psychiatry. Suppl. 1989. V. 8. P. 7–14.
  82. Hieronymus F., Jauhar S., Ostergaard S.D., Young A.H. // J. Psychopharmacol. 2020. V. 34. P. 1074–1078. https://doi.org/10.1177/0269881120922950
  83. Prange A.J. Jr, Wilson I.C., Lynn C.W., Alltop L.B., Stikeleather R.A. // Arch. Gen. Psychiatry. 1974. V. 30. № 1. P. 56–62. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1974.01760070040006
  84. Mahmood T., Silverstone T. // J. Affect. Disord. 2001. V. 66. № 1. P. 1–11. https://doi.org/10.1016/s0165-0327(00)00226-3
  85. Kennis M., Gerritsen L., van Dalen M., Williams A., Cuijpers P., Bockting C. // Mol. Psychiatry. 2020. V. 25. № 2. P. 321–338. https://doi.org/10.1038/s41380-019-0585-z
  86. Moncrieff J., Cooper R.E., Stockmann T., Amendola S., Hengartner M.P., Horowitz M.A. // Mol. Psychiatry. 2023. V. 28. № 8. P. 3243–3256. https://doi.org/10.1038/s41380-022-01661-0
  87. Jauhar S., Arnone D., Baldwin D.S., Bloomfield M., Browning M., Cleare A.J., Corlett P., Deakin J.F.W., Erritzoe D., Fu C., Fusar-Poli P., Goodwin G.M., Hayes J., Howard R., Howes O.D., Juruena M.F., Lam R.W., Lawrie S.M., McAllister-Williams H., Marwaha S., Matuskey D., McCutcheon R.A., Nutt D.J., Pariante C., Pillinger T., Radhakrishnan R., Rucker J., Selvaraj S., Stokes P., Upthegrove R., Yalin N., Yatham L., Young A.H., Zahn R., Cowen P.J. // Mol. Psychiatry. 2023.V. 28. № 8. P. 3149–3152. https://doi.org/10.1038/s41380-023-02095-y
  88. Moncrieff J., Cooper R.E., Stockmann T., Amendola S., Hengartner M.P., Ploderl M., Horowitz M.A. // Mol. Psychiatry. 2023. V. 28. № 8. P. 3160–3163. https://doi.org/10.1038/s41380-023-02094-z
  89. Smith K.A., Fairburn C.G., Cowen P.J. // Lancet. 1997. V. 349. P. 915-919. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(96)07044-4
  90. Ruhe H.G., Mason N.S., Schene A.H. // Mol. Psychiatry. 2007. V. 12. P. 331–359. https://doi.org/10.1038/sj.mp.4001949
  91. Ogawa S., Fujii T., Koga N., Hori H., Teraishi T., Hattori K., Noda T., Higuchi T., Motohashi N., Kunugi H. // J. Clin. Psychiatry. 2014. V. 75. e906–915. https://doi.org/10.4088/JCP.13r08908
  92. Almulla A.F., Thipakorn Y., Vasupanrajit A., Abo Algon A.A., Tunvirachaisakul C., Hashim Aljanabi A.A., Oxenkrug G., Al-Hakeim H.K., Maes M. // Brain. Behav. Immun. Health. 2022. V. 26.100537. https://doi.org/10.1016/j.bbih.2022.100537
  93. Marx W., McGuinness A.J., Rocks T., Ruusunen A., Cleminson J., Walker A.J., Gomes-da-Costa S., Lane M., Sanches M., Diaz A.P., Tseng P.T., Lin P.Y., Berk M., Clarke G., O’Neil A., Jacka F., Stubbs B., Carvalho A.F., Quevedo J., Soares J.C., Fernandes B.S. // Mol. Psychiatry. 2021. V. 26. P. 4158–4178. https://doi.org/10.1038/s41380-020-00951-9
  94. Lanfumey L., Mongeau R., Cohen-Salmon C., Hamon M. // Neurosci. Biobehav. Rev. 2008. V. 32. P. 1174–84. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2008.04.006
  95. Asberg M., Bertilsson L., Martensson B., Scalia-Tomba G.P., Thoren P., Traskman-Bendz L. // Acta. Psychiatr. Scand. 1984. V. 69. № 3. P. 201–219. https://doi.org/10.1111/j.1600-0447.1984.tb02488.x
  96. Traskman L., Asberg M., Bertilsson L., Sjostrand L. // Arch. Gen. Psychiatry. 1981. V. 38. № 6. P. 631–636. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1981.01780310031002
  97. Swann A.C., Secunda S., Davis J.M., Robins E., Hanin I., Koslow S.H., Maas J.W. // Am. J. Psychiatry. 1983. V. 140. № 4. P. 396–400. https://doi.org/10.1176/ajp.140.4.396
  98. Shiah I.S., Yatham L.N. // Bipolar. Disord. 2000. V. 2. № 2. P. 77–92. https://doi.org/10.1034/j.1399-5618.2000.020201.x
  99. Li Y., Wang L., Huang J., Zhang P., Zhou Y., Tong J., Chen W., Gou M., Tian B., Li W., Luo X., Tian L., Hong L.E., Li C.R., Tan Y. // Front. Psychiatry. 2024. V. 15. P. 1357293. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1357293
  100. Myint A.M., Kim Y.K., Verkerk R., Park S.H., Scharpe S., Steinbusch H.W., Leonard B.E. // J. Affect. Disord. 2007. V. 102. № 1–3. P. 65–72. https://doi.org/10.1016/j.jad.2006.12.008
  101. Nikolaus S., Muller H.W., Hautzel H. // Nuklearmedizin. 2017. V. 56. № 5. P. 191–200. https://doi.org/10.3413/Nukmed-0893-17-04
  102. Matsumoto M., Hikosaka O. // Nature. 2007. V. 447. P. 1111–1115. https://doi.org/10.1038/nature05860
  103. Matsumoto M., Hikosaka O. // Nat. Neurosci. 2009. V. 12. P. 77–84. https://doi.org/10.1038/nn.2233
  104. Matthews P.R., Harrison P.J. // J. Affect. Disord. 2012. V. 137. № 1–3. P. 125–134. https://doi.org/10.1016/j.jad.2011.10.043
  105. Barnett J.H., Smoller J.W. // Neuroscience. 2009. V. 164. № 1. P. 331–343 https://doi.org/0.1016/j.neuroscience.2009.03.080
  106. Uher R. // Front Psych. 2014. V. 5. P. 48. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2014.00048
  107. Liu S., Wei J., Ni R., et al. // Neuropsychiatr. Dis. Treat. 2021. V. 17. P. 471–480. https://doi.org/10.2147/NDT.S293482
  108. Blacker C.J., Lewis C.P., Frye M.A., Veldic M. // Psychiatry. Res. 2017. V. 257. P. 327–337 https://doi.org/10.1016/j.psychres.2017.07.059
  109. Lutz P.E., Kieffer B.L. // Trends. Neurosci. 2013. V. 36. P. 195–206. https://doi.org/10.1016/j.tins.2012.11.002
  110. Nakamura M., Ueno S.,Sano A., Tanabe H. // Mol. Psychiatry. 2000. V. 5. P. 32–38. https://doi.org/10.1038/sj.mp.4000698
  111. Engel G. // Science. 1977. V. 196. P. 129–136. https://doi.org/10.3109/13561828909043606
  112. Papadimitriou G. // Psychiatriki. 2017. V. 28. № 2. P. 107–110. https://doi.org/10.22365/jpsych.2017.282.107
  113. Vai B., Serretti A., Poletti S., Mascia M., Lorenzi C., Colombo C., Benedetti F. // J. Affect. Disord. 2020. V. 263. P. 420–427. https://doi.org/10.1016/j.jad.2019.11.142
  114. Malloy-Diniz L.F., Neves F.S., de Moraes P.H.P., De Marco L.A., Romano-Silva M.A., Krebs M.-O., Correa H. // J. Affect. Disord. 2011. V. 133. P. 221–226. https://doi.org/10.1016/j.jad.2011.03.051
  115. Boscutti A., Pigoni A., Delvecchio G., Lazzaretti M., Mandolini G.M., Girardi P., Ferro A., Sala M., Abbiati V., Cappucciati M., Bellani M., Perlini C., Rossetti M.G., Balestrieri M., Damante G., Bonivento C., Rossi R., Finos L., Serretti A., Brambilla P. // Genes (Basel). 2022. V. 13. № 3. P. 482. https://doi.org/10.3390/genes13030482
  116. Tondo L., Vazquez G., Baldessarini R.J. // Acta. Psychiatr. Scand. 2010. V. 121. № 6. P. 404–414. https://doi.org/10.1111/j.1600-0447.2009.01514.x
  117. Rao S., Han X., Shi M., Siu C.O., Waye M.M.Y., Liu G., Wing Y.K. // Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry. 2019. V. 89. P. 214–226. https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2018.08.035
  118. Ferreira A.A., Neves F.S., da Rocha F.F., Silva G.S., Romano-Silva M.A., Miranda D.M., De Marco L., Correa H. // J. Affect. Disord. 2009. V. 112. № 1–3. P. 267–272. https://doi.org/10.1016/j.jad.2008.04.012
  119. Nakamura S. // Front. Biosci (Schol Ed). 2022. V. 14. № 1. P. 4. https://doi.org/10.31083/j.fbs1401004
  120. Maillet A., Krack P., Lhommee E., Metereau E., Klinger H., Favre E., Le Bars D., Schmitt E., Bichon A., Pelissier P., Fraix V., Castrioto A., Sgambato-Faure V., Broussolle E., Tremblay L., Thobois S. // Brain. 2016. V. 139. № 9. P. 2486–2502. https://doi.org/10.1093/brain/aww162
  121. Grosch J., Winkler J., Kohl Z. // Front. Cell. Neurosci. 2016. V. 10. P. 293. https://doi.org/10.3389/fncel.2016.00293
  122. Cannon D.M., Ichise M., Rollis D., Klaver J.M., Gandhi S.K., Charney D.S., Manji H.K., Drevets W.C. // Biol. Psychiatry. 2007. V. 62. № 8. P. 870–877. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2007.03.016
  123. Reimold M., Batra A., Knobel A., Smolka M.N., Zimmer A., Mann K., Solbach C., Reischl G., Schwarzler F., Grunder G., Machulla H.J., Bares R., Heinz A. // Mol. Psychiatry. 2008. V. 13. № 6. P. 606–557. https://doi.org/10.1038/sj.mp.4002149
  124. Meyer J.H., Houle S., Sagrati S., Carella A., Hussey D.F., Ginovart N., Goulding V., Kennedy J., Wilson A.A. // Arch. Gen. Psychiatry. 2004. V. 61. № 12. P. 1271–1279. https://doi.org/10.1001/archpsyc.61.12.1271
  125. Gryglewski G., Lanzenberger R., Kranz G.S., Cumming P. // J. Cereb. Blood. Flow. Metab. 2014. V. 34. P. 1096–1103. https://doi.org/10.1038/jcbfm.2014.82
  126. Kambeitz J.P., Howes O.D. // J. Affective. Disord. 2015. V. 186. P. 358–366. https://doi.org/10.1016/j.jad.2015.07.034
  127. Leake A., Fairbairn A.F., McKeith I.G., Ferrier I.N. // Psychiatry. Res. 1991. V. 39. P. 155–165. https://doi.org/10.1016/0165-1781(91)90084-3
  128. Chou Y.H., Wang S.J., Lin C.L., Mao W.C., Lee S.M., Liao M.H. // Bipolar. Disord. 2010. V. 12. № 3. P. 312–318. https://doi.org/10.1111/j.1399-5618.2010.00800.x
  129. Oquendo M.A., Hastings R.S., Huang Y.Y., Simpson N., Ogden R.T., Hu X.Z., Goldman D., Arango V., Van Heertum R.L., Mann J.J., Parsey R.V. // Arch. Gen. Psychiatry. 2007. V. 64. № 2. P. 201–208. https://doi.org/10.1001/archpsyc.64.2.201
  130. Tolmunen T., Joensuu M., Saarinen P.I., Mussalo H., Ahola P., Vanninen R., Kuikka J., Tiihonen J., Lehtonen J. // BMC. Psychiatry. 2004. V. 4. P. 27. https://doi.org/10.1186/1471-244X-4-27
  131. Ichimiya T., Suhara T., Sudo Y., Okubo Y., Nakayama K., Nankai M., Inoue M., Yasuno F., Takano A., Maeda J., Shibuya H. // Biol. Psychiatry. 2002. V. 51. № 9. P. 715–722. https://doi.org/10.1016/s0006-3223(01)01351-8
  132. Cannon D.M., Ichise M., Fromm S.J., Nugent A.C., Rollis D., Gandhi S.K., Klaver J.M., Charney D.S., Manji H.K., Drevets W.C. // Biol. Psychiatry. 2006. V. 60. № 3. P. 207–217. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2006.05.005
  133. Miller J.M., Everett B.A., Oquendo M.A., Ogden R.T., Mann J.J., Parsey R.V. // Synapse. 2016. V. 70. № 1. P. 24–32. https://doi.org/10.1002/syn.21868
  134. Ananth M., Bartlett E.A., DeLorenzo C., Lin X., Kunkel L., Vadhan N.P., Perlman G., Godstrey M., Holzmacher D., Ogden R.T., Parsey R.V., Huang C. // Eur. J. Nucl. Med. Mol. Imaging. 2020. V. 47. № 10. P. 2417–2428. https://doi.org/10.1007/s00259-020-04681-6
  135. Sharp T., Barnes N.M. // Neuropharmacology. 2020. V. 177. P. 108155. https://doi.org/10.1016/j.neuropharm.2020.108155
  136. Blier P., Pineyro G., el Mansari M., Bergeron R., de Montigny C. // Ann. N. Y. Acad. Sci. 1998. V. 861. P. 204–16. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.1998.tb10192.x
  137. Albert P.R., Lemonde S. // Neuroscientist. 2004. V. 10. P. 575–593. https://doi.org/10.1177/1073858404267382
  138. Sharp T., Boothman L., Raley J., Queree P. // Trends. Pharmacol. Sci. 2007. V. 28. P. 629–636. https://doi.org/10.1016/j.tips.2007.10.009
  139. Donaldson Z.R., le Francois B., Santos T.L., Almli L.M., Boldrini M., Champagne F.A., Arango V., Mann J.J., Stockmeier C.A., Galfalvy H., Albert P.R., Ressler K.J., Hen R. // Transl. Psychiatry. 2016. V. 6. № 3. e746. https://doi.org/10.1038/tp.2015.226
  140. Kishi T., Yoshimura R., Fukuo Y., Okochi T., Matsunaga S., Umene-Nakano W., Nakamura J., Serretti A., Correll C.U., Kane J.M., Iwata N. // Eur. Arch. Psychiatry. Clin. Neurosci. 2013. V. 263. № 2. P. 105–118. https://doi.org/10.1007/s00406-012-0337-4
  141. Cabana-Dominguez J., Torrico B., Reif A., Fernandez-Castillo N., Cormand B. // Translational. psychiatry. 2022. V. 12. № 1. P. 11. https://doi.org/10.1038/s41398-021-01771-3
  142. Wang L., Zhou C., Zhu D., Wang X., Fang L., Zhong J., Mao Q., Sun L., Gong X., Xia J., Lian B., Xie P. // BMC. Psychiatry. 2016. V. 16. № 1. P. 319. https://doi.org/10.1186/s12888-016-1025-0
  143. Albert P.R., Vahid-Ansari F. // Biochimie. 2019. V. 161. P. 34–45. https://doi.org/10.1016/j.biochi.2018.10.015
  144. Stockmeier C.A., Shapiro L.A., Dilley G.E., Kolli T.N., Friedman L., Rajkowska G. // J. Neurosci. 1998. V. 18. P. 7394–7401. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.18-18-07394.1998
  145. Lopez-Figueroa A.L., Norton C.S., Lopez-Figueroa M.O., Armellini-Dodel D., Burke S., Akil, H., Lopez J.F., Watson S.J. // Biol. Psychiatry. 2004. V. 55. P. 225–233. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2003.09.017
  146. Boldrini M., Underwood M.D., Mann J.J., Arango V. // J. Psychiatr. Res. 2008. V. 42. P. 433–442. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2007.05.004
  147. Sargent P.A., Kjaer K.H., Bench C.J., Rabiner E.A., Messa C., Meyer J., Gunn R.N., Grasby P.M., Cowen P.J. // Arch. Gen. Psychiatry. 2000. V. 57. P. 174–180. https://doi.org/10.1001/archpsyc.57.2.174
  148. Drevets W.C., Frank E., Price J.C., Kupfer D.J., Holt D., Greer P.J., Huang Y., Gautier C., Mathis C. // Biol. Psychiatry. 1999. V. 46. № 10. P. 1375–1387. https://doi.org/10.1016/s0006-3223(99)00189-4
  149. Drevets W.C., Thase M.E., Moses-Kolko E.L., Price J., Frank E., Kupfer D.J., Mathis C. // Nucl. Med. Biol. 2007. V. 34. № 7. P. 865–877. https://doi.org/10.1016/j.nucmedbio.2007.06.008
  150. Hesselgrave N., Parsey R.V. // Philos. Trans. R. Soc. Lond. B. Biol. Sci. 2013. V. 368. № 1615. P. 20120004. https://doi.org/10.1098/rstb.2012.000
  151. Milak M.S., Pantazatos S., Rashid R, Zanderigo F., DeLorenzo C., Hesselgrave N., Ogden R.T., Oquendo M.A., Mulhern S.T., Miller J.M., Burke A.K., Parsey R.V., Mann J.J. // Psychiatry. Res. Neuroimaging. 2018. V. 276. P. 15–23. https://doi.org/10.1016/j.pscychresns.2018.04.002
  152. Shrestha S., Hirvonen J., Hines C.S., Henter I.D., Svenningsson P., Pike V.W., Innis R.B. // Neuroimage. 2012. V. 59. № 4. P. 3243–3251. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2011.11.029
  153. Kaufman J., Sullivan G.M., Yang J., Ogden R.T., Miller J.M., Oquendo M.A., Mann J.J., Parsey R.V., DeLorenzo C. // Neuropsychopharmacology. 2015. V. 40. № 7. P. 1692–1699. https://doi.org/10.1038/npp.2015.15
  154. Sullivan G.M., Ogden R.T., Oquendo M.A., Kumar J.S., Simpson N., Huang Y.Y., Mann J.J., Parsey R.V. // Biol. Psychiatry. 2009. V. 66. № 3. P. 223–30. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2009.01.028
  155. Nugent A.C., Bain E.E., Carlson P.J., Neumeister A., Bonne O., Carson R.E., Eckelman W., Herscovitch P., Zarate C.A. Jr, Charney D.S., Drevets W.C. // Eur. Neuropsychopharmacol. 2013. V. 23. № 8. P 822–829. https://doi.org/10.1016/j.euroneuro.2012.11.005
  156. Lan M.J., Hesselgrave N., Ciarleglio A., Ogden R.T., Sullivan G.M., Mann J.J., Parsey R.V. // Synapse. 2013. V. 67. № 11. P. 73–778. https://doi.org/10.1002/syn.21684
  157. Vahid-Ansari F., Daigle M., Manzini M.C., Tanaka K.F., Hen R., Geddes S.D., Beique J.C., James J., Merali Z., Albert P.R. // J. Neurosci. 2017. V. 37. P. 11967–11978. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.1668-17.2017
  158. Kondaurova E.M., Plyusnina A.V., Ilchibaeva T.V., Eremin D.V., Rodnyy A.Y., Grygoreva Y.D., Naumenko V.S. // Int. J. Mol. Sci. 2021. V. 22. P. 13319. https://doi.org/10.3390/ijms222413319
  159. Richardson-Jones J.W., Craige C.P., Guiard B.P., Stephen A., Metzger K.L., Kung H.F., Gardier A.M., Dranovsky A., David D.J., Beck S.G., Hen R., Leonardo E.D. // Neuron. 2010. V. 65. № 1. P. 40–52. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2009.12.003
  160. Gorinski N., Bijata M., Prasad S., Wirth A., Abdel Galil D., Zeug A., Bazovkina D., Kondaurova E., Kulikova E., Ilchibaeva T., Zareba-Koziol M., Papaleo F., Scheggia D., Kochlamazashvili G., Dityatev A., Smyth I., Krzystyniak A., Wlodarczyk J., Richter D.W., Strekalova T., Sigrist S., Bang C., Hobu. L., Fiedler J., Thum T., Naumenko V.S., Pandey G., Ponimaskin E. // Nat. Commun. 2019. V. 10. № 1. P. 3924. https://doi.org/10.1038/s41467-019-11876-5
  161. Borroto-Escuela D.O., Ambrogini P., Chruścicka B., Lindskog M., Crespo-Ramirez M., Hernandez-Mondragon J.C., Perez de la Mora M., Schellekens H., Fuxe K. // Int J Mol Sci. 2021. V. 22. № 4. P. 1927. https://doi.org/10.3390/ijms22041927
  162. Renner U., Zeug A., Woehler A., Niebert M., Dityatev A., Dityateva G., Gorinski N., Guseva D., AbdelGalil D., Frohlich M., Doring F., Wischmeyer E., Richter D.W., Neher E., Ponimaskin E.G. // J. Cell. Sci. 2012. V. 125. P. 2486–2499. https://doi.org/10.1242/jcs.101337
  163. Naumenko V.S., Popova N.K., Lacivita E., Leopoldo M., Ponimaskin E.G. // CNS Neurosci Ther. 2014. V. 20. № 7. P. 582–590. https://doi.org/10.1111/cns.12247
  164. Rodnyy A.Y., Kondaurova E.M., Bazovkina D.V., Kulikova E.A., Ilchibaeva T.V., Kovetskaya A.I., Baraboshkina I.A., Bazhenova E.Y., Popova N.K., Naumenko V.S. // J. Neurosci. Res. 2022. V. 100. № 7. P. 1506–1523. https://doi.org/10.1002/jnr.25055
  165. Madsen K., Torstensen E., Holst K.K., Haahr M.E., Knorr U., Frokjaer V.G., Brandt-Larsen M., Iversen P., Fisher P.M., Knudsen G.M. // Neuropsychopharmacol. 2014. V. 18. № 1. P. pyu034. https://doi.org/10.1093/ijnp/pyu034
  166. Ohtsuki T., Ishiguro H., Detera-Wadleigh S.D., Toyota T., Shimizu H., Yamada K., Yoshitsugu K., Hattori E., Yoshikawa T., Arinami T. // Mol. Psychiatry. 2002. V. 7. № 9. P. 954–961. https://doi.org/10.1038/sj.mp.4001133
  167. Boess F.G., Riemer C., Bos M., Bentley J., Bourson A., Sleight A.J. // Mol. Pharmacol. 1998. V. 54. P. 577–583. https://doi.org/10.1124/mol.54.3.577
  168. Vogt I.R., Shimron-Abarbanell D., Neidt H., Erdmann J., Cichon S., Schulze T.G. // Am. J. Med. Genet. 2000. V. 96. P. 217–221.
  169. Fortinguerra S., Sorrenti V., Giusti P., Zusso M., Buriani A. // Pharmaceutics. 2019. V. 12. № 1. P. 13. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics12010013
  170. Wesołowska A. // Pharmacol. Rep. 2010. V. 62. № 4. P. 564–577. https://doi.org/10.1016/s1734-1140(10)70315-7
  171. Gottlieb N., Li T.Y., Young A.H., Stokes P.R. // Psychopharmacol. 2023. V. 37. № 12. P. 1167–1181. https://doi.org/10.1177/02698811231211228

Дополнительные файлы

Доп. файлы
Действие
1. JATS XML

© Российская академия наук, 2025

Согласие на обработку персональных данных с помощью сервиса «Яндекс.Метрика»

1. Я (далее – «Пользователь» или «Субъект персональных данных»), осуществляя использование сайта https://journals.rcsi.science/ (далее – «Сайт»), подтверждая свою полную дееспособность даю согласие на обработку персональных данных с использованием средств автоматизации Оператору - федеральному государственному бюджетному учреждению «Российский центр научной информации» (РЦНИ), далее – «Оператор», расположенному по адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А, со следующими условиями.

2. Категории обрабатываемых данных: файлы «cookies» (куки-файлы). Файлы «cookie» – это небольшой текстовый файл, который веб-сервер может хранить в браузере Пользователя. Данные файлы веб-сервер загружает на устройство Пользователя при посещении им Сайта. При каждом следующем посещении Пользователем Сайта «cookie» файлы отправляются на Сайт Оператора. Данные файлы позволяют Сайту распознавать устройство Пользователя. Содержимое такого файла может как относиться, так и не относиться к персональным данным, в зависимости от того, содержит ли такой файл персональные данные или содержит обезличенные технические данные.

3. Цель обработки персональных данных: анализ пользовательской активности с помощью сервиса «Яндекс.Метрика».

4. Категории субъектов персональных данных: все Пользователи Сайта, которые дали согласие на обработку файлов «cookie».

5. Способы обработки: сбор, запись, систематизация, накопление, хранение, уточнение (обновление, изменение), извлечение, использование, передача (доступ, предоставление), блокирование, удаление, уничтожение персональных данных.

6. Срок обработки и хранения: до получения от Субъекта персональных данных требования о прекращении обработки/отзыва согласия.

7. Способ отзыва: заявление об отзыве в письменном виде путём его направления на адрес электронной почты Оператора: info@rcsi.science или путем письменного обращения по юридическому адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А

8. Субъект персональных данных вправе запретить своему оборудованию прием этих данных или ограничить прием этих данных. При отказе от получения таких данных или при ограничении приема данных некоторые функции Сайта могут работать некорректно. Субъект персональных данных обязуется сам настроить свое оборудование таким способом, чтобы оно обеспечивало адекватный его желаниям режим работы и уровень защиты данных файлов «cookie», Оператор не предоставляет технологических и правовых консультаций на темы подобного характера.

9. Порядок уничтожения персональных данных при достижении цели их обработки или при наступлении иных законных оснований определяется Оператором в соответствии с законодательством Российской Федерации.

10. Я согласен/согласна квалифицировать в качестве своей простой электронной подписи под настоящим Согласием и под Политикой обработки персональных данных выполнение мною следующего действия на сайте: https://journals.rcsi.science/ нажатие мною на интерфейсе с текстом: «Сайт использует сервис «Яндекс.Метрика» (который использует файлы «cookie») на элемент с текстом «Принять и продолжить».